تحلیل جامع صادرات فولاد ایران: چالش‌ها و راهکارهای توجیه اقتصادی

مقدمه: بحران فعلی صادرات فولاد

صنعت فولاد ایران در ماه‌های اخیر با چالش جدی در زمینه صادرات مواجه شده است. بر اساس تحلیل‌های کارشناسی، صادرات فولاد در شرایط فعلی فاقد توجیه اقتصادی است و این مسئله می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد کشور داشته باشد. در این مقاله به بررسی عمیق عوامل این بحران، محاسبات اقتصادی دقیق و راهکارهای ممکن برای خروج از این وضعیت می‌پردازیم.صادرات فولاد

محاسبات دقیق اقتصادی صادرات فولاد

درباره چشم‌انداز صادرات فولاد ایران بیان کرد: پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که سال ۱۴۰۴، ایران سهم خود را در بازارهای صادراتی حفظ خواهد کرد و حدود ۲ درصد از صادرات جهانی را به خود اختصاص خواهد داد. کشورهای حاشیه خلیج فارس و منطقه شمال آفریقا (منا) همچنان به‌عنوان بازارهای سنتی ایران باقی خواهند ماند و حفظ این بازارها از اهمیت بالایی برخوردار است.

وی ادامه داد: رقابت اصلی ایران در این حوزه همچنان با چین به‌ ویژه از نظر قیمت خواهد بود. در حال حاضر، قیمت فولاد صادراتی ایران، بسته به نوع محصول، ۱۰ تا ۱۵ دلار کمتر از قیمت‌های اعلامی است؛ اما در واقعیت، تفاوت قیمتی تا ۴۰ و ۵۰ دلار نیز می‌رسد که ناشی از شرایط خاص بازار و سیاست‌های ارزی است.صادرات فولاد

کارشناس ارشد بازارهای جهانی معتقد است سال ۱۴۰۴ شرایط به‌گونه‌ای نیست که تولیدکنندگان مجبور به ارائه تخفیف‌های بیشتر شوند.صادرات فولاد

جعفری طهرانی با اشاره به مزایا و معایب بازار ارز توافقی اظهار داشت: این بازار از لحاظ حذف نرخ نیمایی پس از هفت سال یک گام مثبت محسوب می‌شود که می‌بایست زودتر انجام می‌شد؛ اما از سوی دیگر، فاصله زیاد بین نرخ ارز توافقی و نرخ بازار آزاد (که هم‌اکنون به بیش از ۲۰ هزار تومان رسیده) مشکلاتی را برای صادرکنندگان ایجاد کرده است.صادرات فولاد

وی در پایان خاطرنشان کرد: در واقع انتظار می‌رفت این فاصله حداکثر ۱۰ درصد باشد تا تأثیرات مثبتی بر صادرات بگذارد؛ اما با فاصله ۱۸ تا ۲۰ درصدی، این هدف محقق نشده است. بر همین اساس، در صورتی که این اختلاف زیاد ادامه یابد، تأثیرات منفی بر صادرات کشور خواهد داشت.

1. قیمت‌های جهانی و داخلی فولاد صادرات فولاد

• قیمت شمش صادراتی در بازارهای بین‌المللی: 420 دلار بر تن
• نرخ خرید و فروش حواله دلار در بازار مبادله: حدود 69 هزار تومان
• نرخ شمش درب کارخانه: با کسر 20 دلار از قیمت صادراتی، حدود 400 دلار EXW (تحویل در کارخانه)صادرات فولاد

2. تبدیل قیمت به ریال

محاسبه قیمت فولاد بر اساس نرخ دلار:

400 دلار × 69,000 تومان ÷ 1000 = 27,600 تومان بر کیلوگرم صادرات فولاد

با افزودن مالیات بر ارزش افزوده 10%:

27,600 + 2,760 = 30,360 تومان بر کیلوگرم

3. مقایسه با قیمت‌های داخلی

قیمت فعلی فولاد در بورس کالا به گونه‌ای است که صادرات از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست. برای توجیه‌پذیر شدن صادرات، یکی از دو سناریوی زیر باید محقق شود:

سناریوی اول: افزایش نرخ حواله دلار

• نیاز به افزایش نرخ دلار به حداقل 75 هزار تومان صادرات فولاد
• محاسبه جدید:
  400 دلار × 75,000 تومان ÷ 1,000 = 30,000 تومان بر کیلوگرم

سناریوی دوم: کاهش قیمت داخلی فولاد

• نیاز به کاهش قیمت فولاد در بورس کالا به میزان حداقل 2,000 تومان بر کیلوگرم

تحلیل عوامل مؤثر بر صادرات فولاد

1. نرخ ارز و تأثیر آن بر صادرات

• رابطه مستقیم بین نرخ دلار و صادرات فولاد
• اثرات تورم داخلی بر قدرت رقابت پذیری فولاد ایران
• مقایسه با نرخ‌های ارز در کشورهای رقیب (ترکیه، روسیه، هند)

2. هزینه‌های تولید فولاد در ایران صادرات فولاد

• هزینه‌های انرژی و تأثیر تحریم‌ها
• هزینه‌های حمل و نقل و لجستیک
• مالیات‌ها و عوارض گمرکی

3. قیمت‌گذاری در بورس کالا صادرات فولاد

• مکانیسم قیمت‌گذاری داخلی فولاد
• تأثیر سیاست‌های حمایتی دولت از صنایع پایین دستی
• تنش بین منافع تولیدکنندگان و مصرف کنندگان داخلی

• در سالی که گذشت، صنعت فولاد ایران با کاهش جدی تولید مواجه بود؛ ضمن اینکه این صنعت با چالش‌های متعدد دیگر از جمله محدودیت‌های انرژی، کاهش تقاضای جهانی و افزایش هزینه‌های تولید، اعمال برخی سیاست‌های نادرست داخلی و … نیز روبرو بوده است.

  صادرات فولاد سال ١۴٠٣ برای صنعت فولاد کشور در حقیقت سال سختی بود؛ هرچند که این صنعت طی سال‌های اخیر با محدودیت‌های تامین انرژی طی تقریباً پنج تا ۶ ماه آشنا شده بود و با استفاده از راهکارهایی همچون تولید در ساعات غیر محدودیت‌، استفاده از زمان تعطیلات، استفاده از سوخت‌های جایگزین در زمان محدودیت گاز در زمستان و … سعی بر این داشت که از اثرات ناشی از محدودیت‌های برق در تابستان و گاز کم کند، اما محدودیت‌های انرژی در بازه زمانی قابل توجهی از سال و تداوم محدودیت‌های برق در زمستان، سال گذشته را بر صنعت فولاد کشور سخت گذراند.

  به‌تبع، این محدودیت‌ها و چالش‌ها در وهله‌ اول بیشترین اثر خود را در کاهش تولید نشان می‌دهد؛ طبق آمار کاهش تولید و کاهش صادرات در صنعت فولاد کشور بصورت محسوس خود را در سال ١۴٠٣ نشان داد.

  مهم‌ترین چالش‌های صنعت فولاد در سال ۱۴۰۳ صادرات فولاد

  بر اساس آمارهای موجود، تولید فولاد ایران در سال ۱۴۰۳ با افت قابل‌توجهی همراه بوده است. همچنین، صادرات فولاد کشور نیز به دلیل کاهش تقاضای جهانی و افت قیمت‌ها، کاهش یافته است.

  بر اساس آمارهای انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، تولید فولاد کشور در ۱۱ ماهه نخست سال ۱۴۰۳ با کاهش ۶.۷ درصدی مواجه شد؛ این افت تولید به‌ویژه در محصولات شمش فولادی و ورق سرد محسوس بوده و عمدتاً ناشی از محدودیت‌های انرژی و رکود بازار داخلی شکل گرفت.  صادرات فولاد

  در ادامه این گزارش قصد داریم به بیان مهمترین چالش‌های صنعت فولاد ایران با دید وسیع‌تر و در نگاه جهانی پرداخته و این چالش را به تفکیک تشریح کنیم:

  ۱- محدودیت‌های انرژی: قطعی‌های مکرر برق در تابستان و کمبود گاز در فصل زمستان، تولید فولاد را تحت تأثیر قرار داد. این ناترازی انرژی منجر به افزایش هزینه‌های تولید و کاهش توان رقابتی ایران در بازار جهانی شد.

  طبق آمار یکی از بزرگترین تولیدکنندگان فولاد کشور، در تابستان ۱۴۰۳، به دلیل کمبود برق، ۷۵۰ هزار تن تولید این کارخانه از دست رفت که معادل ۱۶ هزار میلیارد تومان کاهش درآمد بود.

  ۲- کاهش تقاضای جهانی و افت قیمت‌ها: علاوه‌بر کاهش توان رقابتی در بازارهای جهانی ناشی از کاهش صادرات، در سال ۲۰۲۴، قیمت جهانی فولاد نیز کاهش یافت که تأثیر مستقیمی بر درآمدهای صادراتی شرکت‌های ایرانی داشت. طبق آمار در ۶ ماه نخست سال ۱۴۰۳، صادرات فولاد کشور

  از نظر وزنی ۱۳ درصد و از نظر ارزشی ۱۴ درصد نسبت به مدت مشابه سال پیش از آن کاهش یافت.صادرات فولاد

  ۳. افزایش هزینه‌های تولید: بالا رفتن هزینه‌های انرژی، مواداولیه و حمل‌ونقل در سال ١۴٠٣، فشار مضاعفی را بر شرکت‌های فولادی وارد کرد. این درحالی بود که سیاست‌های قیمت‌گذاری داخلی نیز اجازه نداد قیمت محصولات فولادی متناسب با هزینه‌های تولید تنظیم شود که این امر به کاهش حاشیه سود شرکت‌ها منجر شده است.صادرات فولاد

  ۴. مشکلات نقدینگی و رکود بازار داخلی: ضعف تقاضا در بازار داخلی و مشکلات نقدینگی از دیگر چالش‌های جدی صنعت فولاد در سال گذشته بود که فشار شدیدی به صنعت فولاد کشور وارد کرد؛ همین موضوع موجب محدودیت‌های جدی در عرضه مواداولیه مانند شمش و اسلب شد.  صادرات فولاد

  ۵. عدم رعایت استانداردهای بین‌المللی: شرایط برای صنعت فولاد ایران در سال ١۴٠٣ به قدری سخت شد که موضوع توجه به استانداردهای جهانی مورد غفلت قرار گرفت و دیگر توانی برای حفظ آن وجود نداشت؛ تداوم این موضوع به‌ویژه در خصوص کاهش کربن در فرآیند تولید، می‌تواند متاسفانه در آینده منجر به محدودیت‌های صادراتی و خروج ایران از بازارهای بین‌المللی شود.

  فعالان و کارشناسان صنعت فولاد چه راهکارها و پیشنهاداتی دارند؟ صادرات فولاد
  یکی از جدی‌ترین پیشنهادات کارشناسان این حوزه سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر است؛ با توجه به ناترازی انرژی، سرمایه‌گذاری در منابع انرژی پایدار می‌تواند به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و کاهش هزینه‌های تولید کمک کند.

  یکی دیگر از این پیشنهادات که تاکید جدی بر آن وجود دارد، اصلاح سیاست‌های قیمت‌گذاری و بازنگری در سیاست‌های قیمت‌گذاری داخلی است؛ به اعتقاد کارشناسان، حذف قیمت‌گذاری دستوری می‌تواند به تعادل بازار و افزایش رقابت‌پذیری محصولات فولادی کمک کند.

  حمایت از صادرات و رفع موانع تجاری از دیگر راهکارهای مؤثر بر کاهش چالش‌های صنعت فولاد کشور در حوزه تجارت خارجی است؛ تسهیل فرآیندهای صادراتی، حذف عوارض غیرضروری و ایجاد توافق‌نامه‌های تجاری با کشورهای هدف می‌تواند به افزایش صادرات و درآمدهای ارزی صنعت فولاد منجر شود.

  دانش‌پژوهان و محققان در حوزه صنعت فولاد، توسعه فناوری و بهبود بهره‌وری را یکی از راهکارهای مقابله با چالش‌های صنعت فولاد برمی‌شمارند؛ آنها معتقدند که سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، به‌کارگیری فناوری‌های نوین و بهبود فرآیندهای تولید می‌تواند به کاهش هزینه‌ها و افزایش کیفیت محصولات کمک شایانی کند.

  به صورت کلی می‌توان جمع‌بندی‌ کرد که با توجه به این چالش‌ها و راهکارها، ضرورت دارد که سیاست‌گذاران و فعالان صنعت فولاد با اتخاذ تدابیر مناسب، از جمله سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پایدار، اصلاح سیاست‌های قیمت‌گذاری و رعایت استانداردهای بین‌المللی و در همکاری و هماهنگی بیشتر، به بهبود وضعیت این صنعت حیاتی در کشور کمک کنند.

راهکارهای ممکن برای بهبود وضعیت صادرات فولاد

1. تعدیل نرخ ارز صادرات فولاد

• بررسی پیامدهای افزایش نرخ دلار به 75 هزار تومان
• اثرات تورمی این افزایش بر اقتصاد کلان
• راهکارهای تعدیل اثرات منفی افزایش نرخ ارز

2. اصلاح قیمت‌گذاری در بورس کالا صادرات فولاد

• مکانیسم‌های تعدیل قیمت فولاد در بورس کالا
• ایجاد تعادل بین نیازهای صادراتی و مصرف داخلی
• تجربیات سایر کشورها در مدیریت دوگانگی قیمت داخلی و صادراتی

3. کاهش هزینه‌های تولید

• بهینه‌سازی مصرف انرژی در صنعت فولاد
• بهبود زنجیره تأمین و لجستیک
• استفاده از فناوری‌های جدید برای افزایش بهره‌وری

4. راهکار غیررسمی: صادرات چراغ خاموش

• بررسی شایعات موجود درباره صادرات غیررسمی به کشورهای همسایه
• ریسک‌های این روش شامل تحریم‌های احتمالی و اثرات بلندمد